Intussen is het begrip “Wob” (de Wet openbaarheid van bestuur) behoorlijk ingeburgerd en is er zelfs een werkwoord, “Wobben”, uit ontstaan. Met toepassing van de Wob kunnen bepaalde documenten bij een bestuursorgaan worden opgevraagd, worden ge-wob-t dus. Journalisten, belangenorganisaties en bezorgde burgers maken van de Wob gebruik om informatie geopenbaard te krijgen.
Helaas werd er in het verleden van de Wob, met haar korte beslistermijn van 4 weken, ook misbruik gemaakt, door ingewikkelde verzoeken in te dienen en te hopen op termijnoverschrijding, zodat het bestuursorgaan dwangsommen zou moeten betalen. Sinds enkele jaren is de wet op dat punt gewijzigd, zodat bij termijnoverschrijding de – voor malafide bureaus minder aantrekkelijke – route van beroep wegens niet-tijdig beslissen resteerde.
Nieuwe wet: de Woo
Maar met ingang van 1 mei 2022 zal de Wob verdwijnen en komt de Woo (de Wet open overheid) er voor in de plaats.
Het doel van de Woo is te zorgen voor een transparante(re) overheid, aldus publicaties van de Rijksoverheid en de VNG. Om het belang van openbaarheid van publieke informatie voor burgers en ondernemers beter te dienen, wordt er een verplichting tot actieve openbaarmaking voor bepaalde categorieën informatie ingevoerd. Meer transparantie zou een bijdrage moeten leveren aan groei van het vertrouwen van burgers in de overheid.
In de nieuwe wet zit een zorgplicht voor overheden om documenten in goede, geordende en toegankelijke staat te houden, en om digitale documenten duurzaam toegankelijk te houden. Hoe die zorgplicht moet worden ingevuld, zal blijken uit de praktijk en de rechtspraak die hierover ongetwijfeld op gang komt.
Voor de actieve openbaarmaking van publieke informatie wordt een platform opgericht, PLOOI (Platform Open Overheidsinformatie) genaamd. Ook wordt een Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding opgetuigd, waar journalisten, wetenschappers of andere groepen ‘met een beroepsmatig belang bij het gebruik van publieke informatie’ zich kunnen beklagen over de wijze van actieve openbaarmaking op het platform. Ook moeten bestuursorganen een contactpersoon aanwijzen die vragen van het publiek over de beschikbaarheid van informatie moet beantwoorden.
Gevolgen van de nieuwe wet
Wat merkt u dan in de praktijk van deze wetswijziging? Even gesteld dat u geen journalist of wetenschapper bent, kunt u op het platform op zoek naar actief openbaar gemaakte informatie, maar daar niet over klagen. Indien u de gewenste informatie niet treft, kunt u nog steeds een verzoek indienen bij het bestuursorgaan waarvan u vermoedt dat de informatie zich daar bevindt. Bij zo’n verzoek hoeft u nog steeds geen belang te stellen. De beslistermijn blijft 4 weken. Persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren blijven van openbaarmaking uitgezonderd, tenzij ze hebben geleid tot formele bestuurlijke besluitvorming.
Nieuw is dat het uitgangspunt van openbaarmaking luidt dat dit in elektronisch vorm gebeurt, en wel in een ‘machinaal leesbaar open formaat’, samen met de metadata, dus geschikt voor hergebruik (bijvoorbeeld PDF of XML).
Indien een bestuursorgaan van plan is informatie actief openbaar te maken die betrekking heeft op een ‘derde’ (zoals u en ik) die daartegen ‘naar verwachting bedenkingen heeft’, dan wordt die derde op voorhand in kennis gesteld. Er mag dan door die derde een zienswijze worden ingediend tegen het voornemen. Vervolgens moet mededeling worden gedaan van de openbaarmaking en het tijdstip daarvan. Deze mededeling wordt voor die derde als een besluit aangemerkt, waartegen bezwaar kan worden gemaakt en die middels een voorlopige voorziening opgeschort kan worden.
Tot de categorieën van informatie die verplicht actief openbaar moet worden gemaakt, behoren naast voor de hand liggende zaken zoals wetten, verordeningen en beleidsregels, ook nieuwe interessante zaken zoals vergaderstukken en verslagen (van gemeenten, provincies en waterschappen tot aan de Eerste en Tweede Kamer), convenanten, adviezen en adviesaanvragen en jaarplannen en jaarverslagen.
Uitzonderingen
In het systeem van de Wob was er algemene uitzondering, te weten als een andere wettelijke regeling een bijzonder en uitputtend bekendmakingsregime kende. Dat leidde nog wel eens tot onduidelijkheid. Dit wordt in de Woo verbeterd: alleen in (een bijlage bij) de Woo zelf kan worden bepaald wanneer een ándere wettelijke openbaarmakingsregeling geldt.
Er worden verder wat nieuwe bijzondere uitzonderingsgronden aan de wet toegevoegd, te weten als het belang bij die informatie niet opweegt tegen:
- de bescherming van het milieu waarop de informatie betrekking heeft
- de beveiliging van personen en bedrijven en het voorkomen van sabotage
- het goed functioneren van de Staat, andere publiekrechtelijke lichamen of bestuursorganen.
In uitzonderlijke gevallen kan openbaarmaking van andere informatie dan milieu-informatie achterwege blijven als openbaarmaking onevenredige benadeling toebrengt aan een ander belang.
Ten slotte is het goed om te beseffen – en in de toelichting terug te lezen – dat openbaarmaking voor de één, openbaarmaking voor allen betekent. Oftewel: als informatie op basis van een Woo-verzoek openbaar is gemaakt, moet het voor eenieder inzichtelijk zijn. Stel dat u dus verzoekt om al eerder openbaar gemaakte informatie, dan wordt uw verzoek weliswaar afgewezen, maar dan wordt ook aangegeven waar die reeds openbare informatie te vinden is.
Na 1 mei a.s. zullen we merken hoe overheden, burgers en ondernemers met deze nieuwe regelingen om gaan. Voor advies of bijstand, neem gerust contact op met Reinier Ensink van Blackbird Advocatuur.